Eίμαι θεραπεύτρια στη Θεραπεία Εστιασμένη στη Συμπόνια έπειτα από βασική εκπαίδευση στην Εταιρεία Γνωσιακών Συμπεριφοριστικών Σπουδών και τη συνεχή παρακολούθηση πολλών εξειδικευμένων σεμιναρίων για τη Θεραπεία Εστιασμένη στη Συμπόνια που διοργανώνονται από το Compassionate Mind Foundation.
Τι είναι η συμπόνια;
Όταν ακούμε τη λέξη συμπόνια, συνήθως σκεφτόμαστε ότι σχετίζεται μόνο με την καλοσύνη. Όμως, η επιστημονική έρευνα έχει δείξει ότι ο πυρήνας της συμπόνιας είναι το θάρροςκαι η δύναμη. Το θάρρος και η δύναμη για να είμαστε συμπονετικοί βασίζεται στην προθυμία να έρθουμε σε επαφή με τη φύση και τις αιτίες του πόνου που υπάρχουν μέσα μας και στους άλλους. Η πρόκληση είναι να αποκτήσουμε τη σοφία που χρειαζόμαστε για να διαχειριστούμε τον πόνο που αισθανόμαστε μέσα μας και τον πόνο των άλλων.
Ο καθηγητής ψυχολογίας και πατέρας της Θεραπείας Εστιασμένης στη Συμπόνια Paul Gilbert όρισε τη συμπόνια ως «την ευαισθησία απέναντι στον πόνο -τον δικό μας και των άλλων-με τη δέσμευση να βοηθήσουμε στην ανακούφιση και στην πρόληψη του» (Paul Gilbert, 2010).Παρ’ όλο που οι άνθρωποι μπορούν να διαπράξουν πολύ σκληρές και επιθετικές ενέργειες (αυτό φαίνεται στην ανθρώπινη ιστορία), για παραπάνω από 3.000 χρόνια, η συμπόνια έχει φανεί να είναι ένα από τα πιο σημαντικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά του ανθρώπινου εγκέφαλου.
Ποιο είναι το θεωρητικό υπόβαθρό της θεραπείας;
Τα τελευταία 50 χρόνια, η επιστήμη της ψυχολογίας και οι μελέτες του ανθρώπινου εγκεφάλου δίνουν μεγάλη σημασία στη συμπόνια και στη φροντίδα για την ανάπτυξη της ευεξίας (wellbeing), της καλής ψυχικής υγείας και της ικανότητάς μας να συνάπτουμε αρμονικές σχέσεις με τους άλλους στον κόσμο. Ο παιδοψυχίατρος John Bowlby (1907-90) μελέτησε τον αντίκτυπο της σχέσης φροντίδας που είχαν τα βρέφη με τις μητέρες τους. Βρέθηκε ότι η αγάπη και η στοργή της μητέρας τους είχε τεράστιο αντίκτυπο στη συναισθηματική ανάπτυξη του βρέφους, του παιδιού και μεταγενέστερα του ενήλικα. Το 1969, ο John Bowlby εισήγαγε τη «θεωρία προσκόλλησης» που εστίαζε στην ποιότητα της σχέσης προσκόλλησης υπό τους όρους της εγγύτητας και της παροχής συναισθήματος του γονέα για την καταπράυνση και τη ρύθμιση των δύσκολων συναισθημάτων του εμβρύου. Σίγουρα θα έχουμε όλοι παρατηρήσει πώς δυσφορεί ένα μικρό παιδί, όταν χάσει την επαφή του με τη μητέρα του, και πώς η επιστροφή της μητέρας του το ηρεμεί. Η σχέση προσκόλλησης (συμπεριλαμβανομένης και της εσωτερικής της αναπαράστασης) προσφέρει μία ασφαλή βάση, η οποία ανακουφίζει το άτομο σε δύσκολες στιγμές και βέβαια ενθαρρύνει και προάγει μία δημιουργική αυτονομία.
Ο Bowlby μας βοήθησε να αναγνωρίσουμε ότι από τη μέρα που γεννιόμαστε, οι εγκέφαλοι μας είναι βιολογικά σχεδιασμένοι να αντιδρούν στη φροντίδα και στην καλοσύνη των άλλων. Πράγματι, η θεωρία προσκόλλησης μας βοήθησε να κατανοήσουμε τη σημασία της στοργής και της αγάπης σε πολλά στάδια της ζωής μας. Όταν δυσφορούμε, η καλοσύνη μας βοηθάει. Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με τραγωδίες της ζωής, όπως με την απώλεια αγαπημένων μας, η καλοσύνη μας βοηθάει. Όταν αντιμετωπίζουμε μία δική μας σοβαρή ασθένεια, η αγάπη και αποδοχή από τους άλλους είναι σημαντικές για εμάς.
Επομένως,οι στενές φιλικές και ερωτικές σχέσεις επηρεάζουν καταλυτικά τη ψυχική μας υγεία και τη συναισθηματική και σωματική μας ευεξία. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι που βρίσκονται σε στοργικές σχέσεις παρουσιάζουν χαμηλότερα επίπεδα ορμονών άγχους και υψηλότερα επίπεδα ορμονών «ευτυχίας» συγκριτικά με εκείνους που βρίσκονται σε συγκρουσιακές σχέσεις. Επίσης, η έρευνα έχει δείξει ότι ο τρόπος με τον οποίο σχετιζόμαστε με τους εαυτούς μας –αν είναι ευγενικός ή επικριτικός, αν είναι φιλικός και στοργικός ή εχθρικός- μπορεί να έχει τεράστια επίδραση στις ικανότητες μας να ξεπερνάμε τις δυσκολίες της ζωής, τις οποίες όλοι μοιραία θα βιώσουμε, και στη δημιουργία μίας αίσθησης συναισθηματικής ευεξίας μέσα μας.
Ωστόσο, παρατηρούμε να συμβαίνουν στον κόσμο συνεχώς γεγονότα που συνδέονται με την έλλειψη συμπόνιας και φροντίδας για τους άλλους και το περιβάλλον μας, όπως γεγονότα ρατσιστικής βίας και το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής. Έχουμε παγιδευτεί σε έναν ανταγωνιστικό κόσμο που διαρκώς αναζητάει τα υψηλότερα κέρδη και την καλύτερη αποτελεσματικότητα. Ακόμη, ο καθένας μας έχει έναν κοινωνικά διαμορφωμένο εγκέφαλο που διαμορφώνεται κατά το πέρας της ζωής μας από διαφορετικά ερεθίσματα, πολλά από τα οποία δεν τα έχουμε επιλέξει. Για παράδειγμα, ένα παιδί που μεγάλωσε σε ένα πολύ επικριτικό περιβάλλον, είναι πολύ πιθανό να γίνει ένας επικριτικός ενήλικας προς τον εαυτό του ή/και τους άλλους. Έτσι, ενώ μπορούμε να είμαστε συμπονετικοί και ευγενικοί σε μερικά συνεργατικά και υποστηρικτικά πλαίσια, σε άλλα ανταγωνιστικά και απειλητικά πλαίσια μπορούμε να είμαστε αδίστακτοι, σκληροί και επικριτικοί. Συνεπώς, κατανοώντας τη σημασία που έχει η στοργή για τη λειτουργία του εγκεφάλου μας και του σώματος μας και του τρόπου με τον οποίο η σύγχρονη κοινωνία επηρεάζει τη ψυχολογία μας και τον εγκέφαλο μας, μπορούμε να ωφεληθούμε αναπτύσσοντας τη συμπόνια μας προς τον εαυτό μας και τους άλλους.
Τι συμβαίνει στη Θεραπεία Εστιασμένη στη Συμπόνια (ΘΕΣ);
Ο καθηγητής Paul Gilbert το 2006 ανέπτυξε τη Θεραπεία Εστιασμένη στη Συμπόνια (ΘΕΣ) με σκοπό την ανάπτυξη της συμπόνιας ως την κύρια θεραπευτική διαδικασία για να βρει κανείς τη συναισθηματική του ισορροπία για μία ζωή με νόημα και εσωτερική πληρότητα. Η συμπόνια είναι μία δεξιότητα που μπορεί να αναπτυχθεί μέσω συνεχούς εξάσκησης, όπως κανείς εξασκείται για να μάθει να παίζει ένα μουσικό όργανο. Πρόκειται για μία δημοφιλή ερευνητικά τεκμηριωμένη θεραπευτική προσέγγιση που στοχεύει στην ανάπτυξη της συμπονετικής συμπεριφοράς προς τον εαυτό και τους άλλους.
Η ανάπτυξη της δεξιότητας της συμπόνιας γίνεται μέσω ποικίλλων μεθόδων, όπως:
- Εκπαίδευση στις ιδιότητες της συμπόνιας, δηλαδή την ευαισθησία, τη συμπαράσταση, τη μη επικριτική στάση, την ενσυναίσθηση, την φροντίδα για την ευημερία σας, την ανοχή στην δυσφορία.
- Την καλλιέργεια της συμπονετικής προσοχής που θα σας βοηθήσει να ανατρέξετε στις αναμνήσεις σας και να επικεντρωθείτε σε εκείνες τις στιγμές που υπήρξατε συμπονετικός προς κάποιον άλλον και εκείνος με τη σειρά του υπήρξε συμπονετικός προς εσάς.
- Την ενσυνειδητότητα (mindfulness), δηλαδή την εστίαση της επίγνωσης μας στην εμπειρία του εδώ-και-τώρα με ανοιχτότητα και ενδιαφέρον
- Ασκήσεις γαλήνιου ρυθμού της αναπνοής για να διευκολύνεται η ηρεμία
- Νοερή απεικόνιση για την εξάσκηση της συμπόνιας
- Γραπτές ασκήσεις για την έκφραση και αποδοχή συμπόνιας προς τον εαυτό μας και τους άλλους
Τι είναι η ενσυνειδητότητα;
Θα μπορούσαμε να ορίσουμε την ενσυνειδητότητα ως την εστίαση της επίγνωσης μας στην εμπειρία του εδώ-και-τώρα με ανοιχτότητα και ενδιαφέρον. Σε αυτή τη διαδικασία υπάρχουν διάφορες πλευρές: το να ζούμε στην παρούσα στιγμή, το να έχουμε την πρόθεση να εστιάζουμε πλήρως σε αυτό που κάνουμε αντί να «χανόμαστε» στις σκέψεις μας, και το να αφήνουμε τα συναισθήματά μας να είναι όπως είναι, επιτρέποντάς τους να υπάρχουν μέσα μας χωρίς να προσπαθούμε να τα ελέγξουμε. Όταν παρατηρούμε τις εμπειρίες μας με ανοιχτότητα και δεκτικότητα, ακόμα και οι πιο επώδυνες σκέψεις, συναισθήματα, αισθήσεις και αναμνήσεις μπορούν να μοιάζουν λιγότερο απειλητικές και λιγότερο επώδυνες. Με αυτόν τον τρόπο, η ενσυνειδητότητα μπορεί να μας βοηθήσει να μεταμορφώσουμε τη σχέση μας με τις επώδυνες σκέψεις και συναισθήματα μας, με έναν τρόπο που να μειώνει τον αρνητικό αντίκτυπό τους και την κακή επιρροή τους στη ζωή μας.
Σε τι είδους προβλήματα μπορεί να βοηθήσει η ΘΕΣ;
Η ΘΕΣ μπορεί να βοηθήσει κυρίως άτομα που παρουσιάζουν έντονη αυτοεπίκριση, ντροπή, στρες και χαμηλή διάθεση. Η έρευνα έχει δείξει ότι η ντροπή λόγω της έντονης αυτοεπίκρισης παρατηρείται σε πολλούς ανθρώπους ανεξαρτήτως της ψυχολογικής τους δυσκολίας και η ΘΕΣ προσφέρει πολύ χρήσιμα θεραπευτικά εργαλεία για τη μείωσή τους.
Η συμπόνια είναι μέσα μας από τη μέρα που γεννιόμαστε και είναι στο χέρι μας να την αναπτύξουμε μέσα από την εξάσκηση της για μία ζωή γεμάτη νόημα και συναισθηματική πληρότητα.
Χρήσιμα βιβλία αυτοβοήθειας:
Irons, C., Beaumont, E. (2017). The Compassionate mind workbook. London, UK:Constable-Robinson.
Lee, D., James, S. (2014). Recovering for Trauma using Compassion Focused Therapy. London, Robinson.
Thomas, M. (2021). The Lasting Connection: Developing Love and Compassion for Yourself and Your Partner.
Χρήσιμα videos: